Het uiten van de staatspropaganda door middel van posters is een oude traditie die gebruikt werd en nog steeds gebruikt wordt. In dit artikel presenteer ik een aantal posters uit het communistische verleden van Polen. Deze posters zijn eigenlijk niet zomaar plaatjes. Ze zijn eerder beschrijvingen van de gebeurtenissen die kort na de Tweede Wereldoorlog plaatsvonden. Het doel van de regeringspropaganda was om de Poolse samenleving te overtuigen van de communistische leuzen en idealen, die haar voorheen vreemd waren. Deze visuele presentatie veranderde vervolgens in een weergaloze indoctrinatie van jonge en oude mensen. De communistische autoriteiten hadden al snel door hoe deze posters, slogans en spandoeken die iedereen bereikten de Poolse samenleving kon beïnvloeden.
Wees waakzaam!
We beginnen met de poster die de Poolse samenleving oproept om waakzaam en alert te zijn in dienst van de communistische propaganda. Waakzaam en alert? Maar waarvoor? Of eigenlijk tegen wie? Tegen de staatsvijand natuurlijk! Het is eigenlijk een poster die de burgers aanmoedigt om elkaar te verklikken.
Een ware weerspiegeling hoe het verklikken en ook dwingen tot verklikken in Polen in de stalinistische tijden eruitzag kun je uit de Poolse film ‘Ondervraging‘ uit 1982, afleiden. De hoofdpersoon van de film, de zangeres Antonina Dziwisz, gespeeld door Krystyna Janda, wordt zonder specifieke redenen aangehouden door de agenten van de Veiligheidsdienst. De cipiers en hoge functionarissen martelen haar en proberen op deze manier haar te dwingen om bezwarende verklaringen tegen haar partner af te leggen. De martelingen waaraan ze onderworpen wordt vergroten in het begin haar verzet totdat ze uiteindelijk psychisch gebroken wordt.
Tegen een overmatig alcoholgebruik
De communistische autoriteiten gaven echt om mensen 😜 Door middel van de onderstaande poster waarschuwden de autoriteiten voor de zelfgemaakte sterkedrank die naar verluid blindheid zou veroorzaken. Deze drank heet in Polen bimber.
Een ander voorbeeld van een campagne tegen het overmatig gebruik van alcohol was een aanmoediging om voor een auto te sparen in plaats van je hard verdiende salaris aan alcohol te spenderen. Op het onderstaande aanplakbiljet zie je het Poolse Fiatje 126p. Deze auto was een droom van veel Poolse gezinnen die nooit is uitgekomen, het was gewoon onmogelijk voor gewone gezinnen om zo’n auto te kopen.
Propaganda tegen de Radio Free Europe
De communistische overheid in Polen moest er alles aan doen om te voorkomen dat de mensen naar de Radio Free Europe luisterden. In de onderstaande posters werd de radio aangemerkt als de nazi-propaganda: ‘Idioot, die met zo’n gelukzalig gezicht naar deze radio luistert. Wie helpt hij? De staatsvijanden.’ – werd op deze poster verkondigd.
Sterke overtuiging van bondgenootschap
De Poolse autoriteiten moesten alles uit de kast halen om de Poolse burgers te overtuigen wie onze vriend en bondgenoot was. De Sovjet-Unie uiteraard! Als je het nog niet wist, was de Sovjet-Unie de verdediger van vrede en de vriend van kinderen. Zo werd het op deze onderstaande poster medegedeeld. Wat opvalt is het rode strikje in de haren van het meisje. Rood is/was de kleur van het communisme.
Als ik naar die poster kijk, moet ik aan een Russisch liedje denken dat veel Poolse kinderen (waaronder ik) op basisschool zongen. Het refrein ging zo:
Пусть всегда будет солнце
Пусть всегда будет небо,
Пусть всегда будет мама,
Пусть всегда буду я
De vertaling van het referein is als volgt:
Moge er altijd zon zijn
Moge er altijd lucht zijn
Moge er altijd een moeder zijn
Moge ik er altijd zijn
Niets mis mee met de tekst zou je kunnen zeggen. Niks mis mee met de videoclip, kijk hieronder.
Het zou best kunnen dat de tekstschrijvers niks communistisch bedoelden. Voor mij symboliseert het liedje echter een schijnheilig beeld van Russische kinderen. Helemaal gelukkig in het filmpje. De realiteit was veelal heel anders.
De president van de Verenigde Staten, Ronald Reagan, zinspeelde in zijn nieuwjaarstoespraak in 1986 tot de burgers van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie op de woorden van dit liedje en zei: “Let us look forward to a future of chistoye nyebo [blue skies] for all mankind. Thank you, spasibo.”
Uitnodiging om deel te nemen aan de Dag van de Arbeid
De poster ziet er wellicht uit als een uitnodiging, maar in de praktijk werd het van je verwacht dat je je gezicht op de mars liet zien. Vooral in het geval van hogere functies in de maatschappelijke ladder. Hoe hoger de functie hoe hoger de druk.
Het referendum in 1946
Het referendum van 1946, ook wel bekend als het drie-keer-ja-referendum (Trzy razy tak, vaak afgekort als 3 × TAK), was een referendum dat op 30 juni 1946 in Polen werd gehouden. Het referendum bood de communistische autoriteiten de kans om hun populariteit onder de bevolking te testen. De resultaten waren echter vervalst en het referendum voldeed niet aan de democratische normen.
Er werden de volgende drie vragen gesteld:
1. Bent u voor afschaffing van de Senaat?
2. Wilt u in de toekomstige grondwet het economische systeem consolideren dat is ingevoerd door de landbouwhervorming en nationalisatie van de nationale economie, met behoud van de wettelijke rechten van particulier initiatief?
3. Wilt u dat de westelijke grenzen van de Poolse staat aan de Oostzee, Odra en Nysa Łużycka vastgelegd worden?
De anti-Duitse gevoelens (die na de oorlog heel sterk waren) werden in deze campagne heel goed gebruikt: op de linker poster zien we een nazi-soldaat die de nee-stemmen probeert te winnen. Op de rechter poster staat een mededeling: ‘we moeten drie keer ja zeggen tegen de Duitsers’.
Het zesjarenplan
Het zesjarenplan 1950-1955 is een economisch plan dat werd ingezet om de economie van bovenaf te sturen. Onder het begrip van planeconomie wordt een centraal geleide economie verstaan en is typerend voor het communisme. De communistische autoriteiten hebben meerdere keren in de communistische tijden een campagne gevoerd om de Poolse bevolking aan te moedigen om harder te werken. De Poolse arbeiders en boeren moesten aan bepaalde ramingen voldoen. En zomaar 100% was niet genoeg… het ging om getallen boven 100%. Dan was je een held!
Op de linker poster is de arbeider afgebeeld als een soldaat. Op de poster staat een slogan: ‘Vooruit’, die heel vaak in de communistische propaganda toegepast werd. En verder staat er: ‘Vecht om het zesjarenplan!’. Zo’n zeer productieve arbeider werd een shock worker genoemd, in het Pools ‘przodownik pracy‘. Uit de rechter poster zul je afleiden dat de vrouwen ook de shock workers konden zijn. Dit aanplakbiljet was tevens gericht op jonge mensen: ‘Jongeren, vooruit! Vecht om een gelukkig, socialistisch Pools dorp’.
In de film ‘De man van marmer‘ uit 1978 wordt er een verhaal over fictief personage Mateusz Birkut verteld die een bekwaam metselaar is. Zijn ramingen zijn zo hoog dat hij een nationale held wordt. Een filmstudente Agnieszka, gespeeld door Krystyna Janda, maakt als haar afstudeerproject een documentaire over zijn leven. Zij ontdekt dat deze shock worker van zijn roem gebruikmaakt om voor de rechten van de Poolse arbeiders op te komen.
Oogst halen voor ons geboorteland
Deze volgende landbouwposters prezen de vooruitgang en welvaart op het platteland. De welvaart op het platteland betekende toch de welvaart voor de steden. De ramingen van gewassen oogsten moesten uiteraard ook gehaald worden. Op de linker poster zie je Bolesław Bierut (links), die de medeoprichter was van de Poolse Communistische Partij en Konstantin Konstantinovitsj Rokossovski, de toenmalige minister van Defensie.
En wat als het zesjarenplan of een ander plan niet lukte…
Wat doe je dan? Je vindt een vijand. Je vindt iemand om schuld te geven. In dit geval was dat iemand die niet wilde werken een perfect doel. Door zo’n persoon haal je je doelen van het plan niet, toch? Er ontstond een duidelijke definiëring voor een persoon die niet werkte: ‘bumelant‘. Het betekende iemand die lanterfantte en die lui was. Het was een deserteur want de Poolse bevolking bevond zich immers midden in een gevecht om vrede en sterk een welvarend land.
Haatcampagne tegen de verzetsbeweging
De communistische autoriteiten in Polen hebben de kans niet voorbij laten gaan om de haatcampagne tegen de verzetsbeweging uit de Tweede Wereldoorlog te voeren. Op de onderstaande poster wordt de soldaat van het Thuisleger (AK) afgebeeld als een geniepige dwerg in vergelijking tot een rechtvaardig vechtende soldaat van het Volksleger.
Naar de rivier Odra
Het laatste voorbeeld van een communistische poster is een poster die de verandering van de Poolse grenzen promoot. Naar aanleiding van de afspraken tussen Winston Churchill en Stalin en later volgens de afspraken tijdens de Conferentie van Jalta, is Polen zijn oostelijke gebieden kwijtgeraakt, de zogenaamde Kresy. In 1569 volgde de vereniging tussen Polen en Litouwen tot het Pools-Litouwse Gemenebest. Door middel van de term Kresy werden alle oostelijke delen die tot de Poolse kroon hoorden, aangeduid. De communistische partij moest deze verandering in grenzen verduidelijken bij de Poolse bevolking. De westelijke gebieden zouden het land van onze vaderen symboliseren en het land van welvaart zijn.
